Medische Encyclopedie
Inhoud
- Wat doet upadacitinib en waarbij gebruik ik het?
- Wat zijn mogelijke bijwerkingen?
- Mag ik upadacitinib gebruiken met andere medicijnen?
- Kan ik met dit medicijn autorijden, alcohol drinken en alles eten of drinken?
- Mag ik dit medicijn gebruiken als ik zwanger ben, wil worden of borstvoeding geef?
- Hoe gebruik ik dit medicijn?
upadacitinib
Upadacitinib is een afweeronderdrukker (immunosuppressivum). Het remt ontstekingen en afweerreacties.
Artsen schrijven het voor bij reumatoïde artritis (reuma), als andere medicijnen tegen reuma onvoldoende werken of als u ze niet mag gebruiken.
Verder schrijven artsen het voor bij gewrichtsontstekingen van rug, bekken en wervelkolom (axiale spondylartritis), bij de ziekte van Bechterew (spondylitis ankylopoetica), bij gewrichtsontsteking door psoriasis (artritis psoriatica), darmontstekingen (colitis ulcerosa en de ziekte van Crohn) en bij eczeem.
Wat doet upadacitinib en waarbij gebruik ik het?
Reumatoïde artritis
Verschijnselen
Reumatoïde artritis (RA) is een ontsteking van de gewrichten. Het geeft pijn, stijfheid en zwelling in de gewrichten van bijvoorbeeld de handen, polsen, enkels of voeten. Meestal komen de verschijnselen links en rechts in dezelfde gewrichten voor.
Door de ontsteking wordt het gewricht dik en gevoelig, soms ook warm. Na een tijd raken de gewrichten beschadigd.
Oorzaak
Reumatoïde artritis is een auto-immuunziekte. Dat betekent dat het lichaam antistoffen maakt tegen eigen lichaamscellen, in dit geval van de gewrichten. Hierdoor ontstaat een ontsteking die het gewricht verder beschadigt. Het is onbekend waarom het lichaam zich keert tegen de eigen cellen.
Behandeling
Upadacitinib is een DMARD (Disease Modifying Antirheumatic Drug). Dit zijn medicijnen die de schade aan de gewrichten door reuma kunnen remmen. Ze hebben geen snel effect op de pijn, maar ze kunnen de ontstekingsverschijnselen minder maken.
Artsen schrijven upadacitinib voor als andere DMARD’s onvoldoende werken of als u ze niet mag gebruiken
U kunt upadacitinib alleen gebruiken of samen met methotrexaat.
Werking en effect
Upadacitinib remt in het lichaam het eiwit JAK. Dit eiwit speelt een rol bij ontsteking. Door de remming worden minder ontstekingsstoffen gemaakt. Hierdoor heeft u minder ontstekingen en wordt reumatoïde artritis geremd.
Net als de andere DMARD’s werkt upadacitinib niet meteen. Meestal merkt u binnen paar weken dat de pijn, stijfheid en zwelling van de gewrichten minder worden.
Ziekte van Bechterew
Verschijnselen
De ziekte van Bechterew wordt ook wel spondylitis ankylopoëtica of spondylo-artritis (SA) genoemd. Bij deze ziekte zijn de gewrichten tussen de ruggenwervels en tussen de wervelkolom en het bekken ontstoken.
Het gevolg is een pijnlijke, stijve rug die vooral in de ochtend na het opstaan problemen geeft. Door te bewegen verdwijnen de pijn en de stijfheid langzaam.
In een latere fase van de ziekte kunnen de ruggenwervels met elkaar vergroeid raken. Hierdoor kan een kromme rug ontstaan.
Behalve de gewrichten van de ruggenwervel kunnen ook de knieën, heupen en schouders ontstoken zijn. Verder kunnen pezen ontstoken raken, zoals de achillespees in de hiel. De vingers en voeten gaan hierdoor pijn doen. Ook hebben sommige Bechterew-patiënten regelmatig oogontstekingen of huid- of darmziekten.
Oorzaak
De oorzaak van de ziekte van Bechterew is nog niet bekend. De ziekte lijkt op een reumatische ziekte, maar is niet hetzelfde als reumatoïde artritis. In sommige families komt de ziekte vaker voor.
Men vermoedt dat de ziekte van Bechterew een auto-immuunziekte is. Dat betekent dat het afweersysteem de eigen lichaamscellen aanvalt, in dit geval van de gewrichten.
Behandeling
De behandeling is erop gericht om de pijn en ontsteking te remmen en kromgroeien te voorkomen. De arts zal eerst pijnstillende ontstekingsremmers, zoals ibuprofen, diclofenac of naproxen voorschrijven. Ook zult u uitleg krijgen over oefeningen die u kunt doen om de wervelkolom soepel te houden. Werkt dit niet voldoende? Dan kan de arts overgaan tot het voorschrijven van een DMARD (Disease Modifying Antirheumatic Drug). Dit zijn medicijnen die de schade aan de gewrichten door ontsteking kunnen remmen. Upadacitinib hoort tot de DMARD’s.
Werking
Upadacitinib remt in het lichaam het eiwit JAK. Dit eiwit speelt een rol bij ontsteking. Door de remming worden minder ontstekingsstoffen gemaakt. Hierdoor heeft u minder ontstekingen waardoor uw klachten minder worden.
Effect
Net als de andere DMARD’s werkt upadacitinib niet meteen. De klachten als pijn en stijfheid nemen meestal binnen een paar weken af.
Psoriasis
Upadacitinib wordt gebruikt bij de gewrichtsontsteking die kan ontstaan bij de huidziekte psoriasis (artritis psoriatica).
Verschijnselen
Bij psoriasis is de huid ontstoken en schilferig. Ook jeukt de huid vaak. De klachten verschillen sterk; er zijn perioden met weinig klachten, afgewisseld met perioden met heftige verschijnselen. De ernst van de ziekte verschilt van 1 tot 2 kleine plekjes tot uitgebreide schilfering van de huid. Vaak komen de verschijnselen ook voor op de nagels.
Ongeveer 1 op de 20 psoriasispatiënten krijgt ook last van ontstoken gewrichten. De naam voor deze vorm van psoriasis is artritis psoriatica. De gewrichten zijn dan pijnlijk, warm en opgezwollen.
Oorzaak
Het is onbekend wat de oorzaak is van psoriasis. Men vermoedt dat psoriasis een auto-immuunziekte is. Dat betekent dat het afweersysteem de eigen lichaamscellen aanvalt, in dit geval van de huid en gewrichten.
Behandeling artritis psoriatica
Bij artritis psoriatica schrijft uw arts eerst pijnstillende ontstekingsremmers voor, zoals diclofenac of naproxen. Als dit onvoldoende werkt, zal uw arts een DMARD voorschrijven. DMARD staat voor Disease Modifying Antirheumatic Drug. Dit zijn medicijnen die de schade aan de gewrichten door ontsteking kunnen remmen. Ze hebben geen snel effect op de pijn, maar ze kunnen de ontstekingsverschijnselen minder maken.
Uw arts schrijft upadacitinib voor als andere DMARD’s onvoldoende werken. U kunt upadacitinib alleen gebruiken of samen met methotrexaat.
Werking en effect
Upadacitinib remt in het lichaam het eiwit JAK. Dit is een eiwit dat betrokken is bij de afweer. Door de remming kunnen sommige ontstekingsstoffen niet meer worden gemaakt. Hierdoor wordt de ontsteking minder en wordt artritis psoriatica geremd.
Net als de andere DMARD’s werkt upadacitinib niet meteen. Meestal merkt u binnen paar weken dat de pijn, stijfheid en zwelling van de gewrichten minder worden.
Eczeem
Verschijnselen
Eczeem is een jeukende huiduitslag waarbij de huid rood, dik, schilferig, stug en droog kan zijn. Ook kunnen blaasjes op de huid ontstaan en soms kan de huid vochtig zijn. De blaasjes drogen uiteindelijk in tot schilfers die vervellen. Deze verschijnselen geven steeds jeuk, waardoor u de neiging heeft te krabben. Dit beschadigt de huid nog meer.
Oorzaak
Eczeem kan verschillende oorzaken hebben, zoals allergie, stress, overgevoeligheid, uitdroging en irriterende stoffen.
Behandeling
Bij eczeem is het belangrijk om een droge huid in te vetten. Dit zorgt ervoor dat de irritatie en jeuk minder worden. Smeer daarom minimaal 1 keer op een dag de huid in met een verzachtende crème of zalf, zonder medicijn. Uw arts kan u dit op recept voorschrijven. De crèmes en zalven houden uw huid soepel en voorkomen dat uw huid verder uitdroogt.
Uw arts zal eerst medicijnen voorschrijven voor op de huid, zoals een hormoonzalf. Hierin zitten bijnierschorshormonen (corticosteroïden) die de ontstekingen remmen.
Als de hormoonzalven en andere medicijnen die de afweer remmen (immunosuppressiva) onvoldoende helpen kan uw arts upadacitinib voorschrijven.
Werking en effect
Upadacitinib remt in het lichaam het eiwit JAK. Dit eiwit speelt een rol bij een ontsteking. Door de remming worden minder ontstekingsstoffen gemaakt. Hierdoor worden de ontstekingen minder en wordt eczeem geremd.
Net als de andere DMARD’s werkt upadacitinib niet meteen. Meestal merkt u binnen paar weken dat de schilfering, jeuk en ontstoken huid minder worden.
Colitis ulcerosa
Verschijnselen
Colitis ulcerosa is een chronische ontsteking van het slijmvlies van de dikke darm. Hierdoor heeft u frequente en forse diarree, vaak met bloed en slijm erbij. Andere klachten zijn buikpijn, koorts, uitdrogingsverschijnselen, bloedarmoede en gewichtsverlies. Periodes met weinig klachten worden afgewisseld met periodes waarin de ziekte opvlamt.
Oorzaak
Colitis ulcerosa is een auto-immuunziekte. Dat betekent dat het afweersysteem de eigen lichaamscellen aanvalt, in dit geval van de dikke darm. Hierdoor ontstaat een ontsteking die de darm verder beschadigt. Meestal is alleen het laatste deel van de darm aangedaan. Na verloop van tijd kan de ziekte zich uitbreiden naar de rest van de dikke darm.
Behandeling
Colitis ulcerosa wordt in eerste instantie behandeld met 5-ASA-medicijnen, zoals mesalazine, met bijnierschorshormonen (corticosteroïden), azathioprine of mercaptopurine. Als dat onvoldoende effect heeft of als u deze medicijnen niet kunt of mag gebruiken, dan kan de arts upadacitinib voorschrijven.
Werking en effect
Upadacitinib remt in het lichaam het eiwit JAK. Dit eiwit speelt een rol bij een ontsteking. Door de remming worden minder ontstekingsstoffen gemaakt. Hierdoor worden de ontstekingen minder en wordt de ziekte afgeremd. Uw klachten, zoals diarree en buikpijn, worden dan minder. Het kan een paar weken duren voor u het effect merkt.
Ziekte van Crohn
Verschijnselen
Bij de ziekte van Crohn zijn delen van de darm ontstoken. De ontsteking veroorzaakt buikpijn, koorts, diarree, moeheid en gewichtsverlies. Periodes met weinig klachten worden afgewisseld met periodes waarin de ziekte opvlamt.
Oorzaak
De precieze oorzaak van de ziekte van Crohn is niet bekend. Waarschijnlijk is het afweersysteem in de war en valt deze goede bacteriën in de darm aan. Hierdoor ontstaat een ontsteking die de darmen verder beschadigt.
De ontsteking dringt diep door tot de spierlagen van de darmen. Meestal is het laatste deel van de dunne darm en het eerste deel van de dikke darm aangedaan. Door de chronische ontsteking ontstaan verdikkingen in de darm, waar de poep moeilijk langs kan. Ook ontstaan verbindingsbuisjes (fistels) van de darm naar andere organen. Zoals de blaas, de vagina en tussen delen van de darm onderling.
Behandeling
De behandeling is erop gericht om de pijn en ontsteking te remmen. En verdikkingen en fistels in de darmen te voorkomen. De arts zal in het begin meestal 5-ASA-medicijnen voorschrijven, zoals mesalazine of sulfasalazine. In tweede instantie schrijven artsen bijnierschorshormonen (corticosteroïden) voor in klysma’s of als tabletten om in te nemen. Als deze medicijnen niet voldoende helpen kan uw arts arts medicijnen voorschrijven die werken op immuun-eiwitten, zoals infliximab.
Uw arts kan upadacitinib voorschrijven als andere medicijnen niet goed genoeg werken. Of als u ze niet kunt gebruiken.
Werking en effect
Upadacitinib remt in het lichaam het eiwit JAK. Dit eiwit speelt een rol bij een ontsteking. Door de remming worden minder ontstekingsstoffen gemaakt. Hierdoor worden de ontstekingen minder en wordt de ziekte afgeremd. Uw klachten, zoals diarree en buikpijn, worden dan minder. Het kan een paar weken duren voor u het effect merkt.
Wat zijn mogelijke bijwerkingen?
Soms (bij 10 tot 30 op de 100 mensen)
Meer kans op infectie van de luchtwegen, zoals neusverkoudheid, keelontsteking en ontsteking van de neusbijholten.
Zeer zelden longontsteking of ontsteking van het mondslijmvlies (spruw).
Dit komt doordat u te weinig witte bloedcellen in uw bloed heeft. Witte bloedcellen beschermen uw lichaam tegen ziektes. Bij te weinig witte bloedcellen wordt u sneller ziek.
Krijgt u koorts (meer dan 38°C) of verschijnselen van een infectie? Waarschuw dan altijd uw arts. Voor en tijdens de behandeling zal uw arts regelmatig uw bloed controleren.
Puistjes (acne)
Zelden (bij 1 tot 10 op de 100 mensen)
Bloedarmoede
U kunt last hebben van snel moe voelen, minder kleur in uw gezicht, moeite met ademen en hartkloppingen. Heeft u hier last van? Raadpleeg dan uw arts. Bloedarmoede betekent dat u te weinig rode bloedcellen in uw bloed heeft. Of dat uw rode bloedcellen niet goed werken. Rode bloedcellen zorgen voor zuurstof in uw bloed en zijn erg belangrijk. Voor en tijdens de behandeling zal uw arts regelmatig uw bloed controleren.
Misselijk gevoel
Het misselijk gevoel kan minder worden als u dit medicijn inneemt met eten.
Ontsteking van de haarzakjes in de huid.
Te veel vet en cholesterol in uw bloed.
U merkt hier niets van. Tijdens de behadeling zal uw arts regelmatig uw bloed controleren.
Galbulten
Moe zijn en hoofdpijn
Een herpesinfectie, zoals koortslip, genitale wratten of gordelroos. Heeft u hier last van? Waarschuw dan uw arts.
Zwaarder worden
Leverschade
U kunt dit merken aan een gevoelige, opgezwollen buik, buikpijn of een gele verkleuring van het oogwit of van de huid. Waarschuw dan meteen uw arts. Voor en tijdens de behandeling zal de arts uw leverwaarden regelmatig controleren.
Infecties in urinewegen. Deze infecties veroorzaken pijn bij het plassen, rugpijn en jeuk.
Waarschuw bij deze klachten uw arts.
Meer kans op huidkanker
Meld het aan uw arts als u een verandering in uw huid opmerkt, bijvoorbeeld een onrustige moedervlek.
Uw arts zal uw huid controleren als u dit medicijn krijgt.Meer kans op een hartaanval
Heeft u eerder een hartaanval of een verstopte ader gehad? Of heeft u meer kans op een hartziekte? Overleg dan met uw arts.
Duizeligheid
Zeer zelden (bij minder dan 1 op de 100 mensen)
Bloedvergiftiging (sepsis)
Bij bloedvergiftiging bent u erg ziek door een infectie. U kunt last hebben van hoge koorts, of juist een heel lage temperatuur, snel ademen, snelle hartslag, in de war zijn, suf zijn en minder kleur in uw gezicht. Dit is erg gevaarlijk. Waarschuw direct een arts.
Bloedingen of scheuren in de maag en darmen. Raadpleeg uw arts als u last krijgt van lange of erge buikpijn die erger wordt als u beweegt.
U kunt ook last krijgen van misselijkheid, koorts, rillingen of moeten overgeven. Raadpleeg dan uw arts.
Overgevoeligheid voor dit medicijn. Dit merkt u aan huiduitslag, jeuk of galbulten. Heeft u hier last van? Neem dan contact op met uw arts. Een ernstige overgevoeligheid merkt u aan benauwd zijn, flauwvallen of een opgezwollen gezicht, keel of tong. Ga dan onmiddellijk naar een arts of naar de Eerste-hulpdienst. Als u overgevoelig bent mag u dit medicijn in de toekomst niet meer gebruiken. Geef dat door aan de apotheker. Het apotheekteam kan er dan op letten dat u dit medicijn niet opnieuw krijgt.
Een te sterke daling van uw bloedsuiker (een ‘hypo’). Met name bij oudere mensen met diabetes. En bij ondervoede mensen met diabetes die een verminderde nierwerking hebben. De verschijnselen van een ‘hypo’ zijn honger, een wisselend humeur, verwardheid, hoofdpijn, vermoeidheid, duizeligheid, bleek gezicht, wazig zien, beven en zweten.
U kunt deze verschijnselen opheffen door iets te eten of te drinken. Bijvoorbeeld suikerklontjes, druivensuikertabletten, extra zoete limonade of een sportdrankje. Kunstmatige zoetstoffen hebben geen effect, dus neem bij een ‘hypo’ geen ‘light’ drankje.
Heeft u last van een bijwerking? Meld dit dan bij het bijwerkingencentrum lareb. Hier worden alle meldingen over bijwerkingen van medicijnen in Nederland verzameld. Ik wil een bijwerking melden
Uitleg frequenties
Regelmatig : bij meer dan 30 op de 100 mensen
Soms : bij 10 tot 30 op de 100 mensen
Zelden : bij 1 tot 10 op de 100 mensen
Zeer zelden : bij minder dan 1 op de 100 mensen
Mag ik upadacitinib gebruiken met andere medicijnen?
Dit medicijn heeft wisselwerkingen met andere medicijnen. In de tekst hieronder staan alleen de werkzame stoffen van deze medicijnen, dus niet de merknamen. Of uw medicijn een van die werkzame stoffen zitten, kunt u nagaan in uw bijsluiter onder het kopje ‘samenstelling’.
De belangrijkste wisselwerkingen met dit medicijn zijn de volgende.
- Immunocyanine, een medicijn dat de afweer helpt. Door upadacitinib werkt dit medicijn minder goed. Gebruik daarom deze medicijnen niet tegelijk. Overleg met uw arts.
- Vaccins. Overleg met uw arts als u een vaccinatie krijgt. Sommige vaccins mag u niet gebruiken, omdat upadacitinib ervoor zorgt dat deze vaccins minder goed werken. Ook verhoogt upadacitinib de kans op bijwerkingen van deze vaccins. Voorbeelden van deze vaccins zijn: de bof-mazelen-rodehondvaccin (BMR), gelekoortsvaccin, rotavirusvaccin en BCG-vaccin.
Bij andere vaccins moet u soms een extra vaccinatie krijgen of moet uw bloed gecontroleerd worden om te kijken of het vaccin goed heeft gewerkt. Voorbeelden van deze vaccins zijn: influenzavaccin (griepprik), tetanusvaccin, vaccin tegen baarmoederhalskanker en hepatitis A en B vaccin.
De volgende medicijnen zorgen ervoor dat upadacitinib minder goed werkt. Overleg hierover met uw arts. Als u stopt met het medicijn duurt het een paar weken totdat dit effect op upadacitinib weg is.
• Hypericum (sint-janskruid), een kruidenmiddel tegen depressieve klachten.
• De medicijnen tegen tuberculose rifampicine en rifabutine.
• De medicijnen tegen epilepsie carbamazepine, fenobarbital, fenytoïne en primidon. Sommige van deze medicijnen worden ook gebruikt bij zenuwpijn en manische depressie.
Sommige medicijnen kunnen de bijwerkingen van upadacitinib sterker maken. Gebruik deze liever niet samen. Overleg met uw arts als u een van de volgende medicijnen gebruikt of moet gaan gebruiken.
• Claritromycine en erytromycine, antibiotica.
• Itraconazol en voriconazol, medicijnen om in te nemen tegen schimmelinfecties.
• Ketoconazol, een medicijn tegen de ziekte van Cushing.
Twijfelt u eraan of een van de bovenstaande wisselwerkingen voor u van belang is? Neem dan contact op met uw apotheker of arts.
Kan ik met dit medicijn autorijden, alcohol drinken en alles eten of drinken?
Ja, dat kan. U mag autorijden, en u mag eten en drinken zoals u normaal doet.
Mag ik dit medicijn gebruiken als ik zwanger ben, wil worden of borstvoeding geef?
Zwangerschap
Overleg met uw arts. U kunt dit medicijn beter NIET gebruiken als u zwanger bent of binnenkort wilt worden. Over het gebruik van dit medicijn tijdens de zwangerschap is onvoldoende bekend.
Gebruik daarom tijdens de behandeling en tot minimaal 4 weken na de laatste tablet betrouwbare anticonceptie. Bijvoorbeeld de pil of condooms. Anticonceptie zorgt ervoor dat u niet zwanger wordt.
Meld het in elk geval aan uw arts en apotheker als u zwanger bent, of binnenkort wilt worden. Zo mogelijk kan de arts u (tijdelijk) een ander medicijn voorschrijven. Een medicijn, waarvan wel bekend is dat het veilig is voor u en het kind.
Borstvoeding
Wilt u borstvoeding geven? Overleg dan met uw arts of apotheker. Het is niet bekend of dit medicijn in de moedermelk terechtkomt en of het schadelijk voor de baby is. Mogelijk kan de arts u (tijdelijk) een ander medicijn voorschrijven, waarvan wel bekend is dat u het veilig kunt gebruiken.
Hoe gebruik ik dit medicijn?
Kijk voor de juiste dosering altijd op het etiket van de apotheek of in de bijsluiter.
Hoe?
Neem de tablet heel in met een half glas water. U mag NIET kauwen op de tablet.
U mag dit medicijn met of zonder eten innemen.
Wanneer?
U mag dit medicijn op elk moment van de dag innemen. Het beste kunt u vaste tijden kiezen, dan vergeet u minder snel een dosis. Als u het 1 keer op een dag gebruikt: bijvoorbeeld ’s ochtends.
Hoelang?
Reumatoïde artritis en artritis psoriatica
Het kan aantal weken duren voor u merkt dat dit medicijn werkt. Als dit medicijn bij u werkt, kunt u het voor een lange tijd blijven gebruiken.
Ziekte van Bechterew en colitis ulcerosa
Binnen 16 weken moet duidelijk merkbaar zijn dat het medicijn werkt. Als het niet werkt heeft het geen zin om dit medicijn verder te gebruiken. Overleg met uw arts. Misschien is een ander medicijn meer geschikt voor u.
Ziekte van Crohn
Binnen 24 weken moet duidelijk merkbaar zijn dat het medicijn werkt. Als het niet werkt heeft het geen zin om dit medicijn verder te gebruiken. Overleg met uw arts. Misschien is een ander medicijn meer geschikt voor u.
Eczeem
Binnen 12 weken moet duidelijk merkbaar zijn dat het medicijn werkt. Als het niet werkt heeft het geen zin om dit medicijn verder te gebruiken. Overleg met uw arts. Misschien is een ander medicijn meer geschikt voor u.